Prof. Moreno: Dobrze jest mieć SCT, ale jeszcze lepiej być OOE

Miasta powinny nie tyle jedynie „mieć” Strefy Czystego Transportu (SCT), co „być” całościowymi Obszarami Ograniczonej Emisji (OOE) – stwierdza prof. Carlos Moreno, znawca miast i autor słynnej koncepcji miasta 15-minutowego, w wywiadzie na wyłączność dla strony Laboratorium SCT. Zaznacza, że zrównoważone i przyjazne dla ludzi miasto przyszłości to takie, w którym większość osób przemieszcza się przez gęstą miejską zabudowę głównie pieszo, na rowerze oraz z wykorzystaniem transportu publicznego.

Czy dziś, w obecnej sytuacji, każde miasto powinno mieć Strefę Czystego Transportu?
Przyjęcie filozofii miasta 15-minutowego oznacza podjęcie decydującego wyzwania, jakie nas czeka: szybkie ograniczenie wpływu przestrzeni miejskich na środowisko i klimat. Kluczowym pierwszym krokiem ku bardziej zrównoważonym miastom jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza tych pochodzących z pojazdów. Choć ustanawianie stref czystego transportu istotnie jest inicjatywą godną pochwały, to twierdzę, że miasta powinny nie tyle jedynie „mieć” takie strefy, co „być” całościowymi obszarami ograniczonej emisji. Nie mamy wiele czasu, a potrzebujemy systemowego przekształcenia naszych miejskich krajobrazów tak, by ułatwić funkcjonowanie neutralnej klimatycznie sieci mobilności. Moja wizja zrównoważonego i przyjaznego dla ludzi miasta przyszłości, to wizja, w której większość osób przemieszcza się przez gęstą miejską zabudowę głównie pieszo, na rowerze oraz z wykorzystaniem transportu publicznego.

Czy miasto 15-minutowe potrzebuje strefy czystego transportu?
Miasto 15-minutowe nie jest strategią zarządzania ruchem, ale stylem życia, który zwiększa komfort codziennego funkcjonowania, pozwalając mieszkańcom spędzać więcej czasu blisko miejsca zamieszkania w policentrycznym środowisku miejskim, które zapewnia bogactwo usług. Celem nie jest walka z samochodami jako takimi, ale opór wobec uzależnienia od samochodu, które powoduje nawyk korzystania z samochodu nawet do krótkich podróży po dzielnicach mieszkalnych. W mieście 15-minutowym, mieszkańcy mogą zrealizować sześć podstawowych funkcji społecznych – życie, pracę, korzystanie z opieki zdrowotnej, zakupy, uczenie się oraz rozwój osobisty – w odległości 15 minut spaceru lub jazdy rowerem od miejsca zamieszkania. Zmiany urbanistyczne wspierające rozwój mobilności, takie jak bezpieczne, szerokie ścieżki rowerowe i zielone, przyjazne przestrzenie dla pieszych, są niezbędne, by zachęcić do codziennego korzystania ze zrównoważonych środków transportu. Samochody są odsunięte na dalszy plan: parkowanie jest ograniczone i płatne, a wybrane ulice są wolne od samochodów. Publiczne przestrzenie są uwolnione od pojazdów i zwrócone pieszym. W mieście 15-minutowym długie podróże powodujące intensywną emisję dwutlenku węgla są wyjątkiem. Ten model miasta z definicji ogranicza emisje dwutlenku węgla dzięki projektowaniu przestrzeni z myślą o ich funkcjonowaniu, co sprawia, że nie ma potrzeby organizowania specjalnych stref ograniczonej emisji: miasto 15-minutowe jest z założenia miastem ograniczonej emisji.

Czy koncepcja miasta 15-minutowego zakłada w pewien sposób funkcjonowanie miasta jako zgrupowania „mikro-miast”?
Nie, miasto 15-minutowe jest policentryczne, ale to wciąż jedno miasto. Jego dzielnice się uzupełniają, są współzależne i połączone. Zasady funkcjonowania miasta 15-minutowego to zasady działania pojedynczego miasta. Zarządzanie nim i dostępnymi w nim usługami musi pozostać scentralizowane, wielkoskalowa infrastruktura nie może powstawać wszędzie… Miasto 15-minutowe nie powinno być rozumiane jako strategia mnożenia małych miast, lecz jako sposób na poprawę płynności funkcjonowania i jakości życia w pojedynczym mieście.

(fot. Thomas Baltes)

Czy natura i jej rozwiązania inspirują Pana pracę?
Naśladowanie przyrody przez urbanistykę to ciekawe zagadnienie, bo jak głosi francuskie przysłowie, „matka natura ma swoje sposoby”. W przyrodzie możemy znaleźć formy i procesy, które da się wykorzystać przy rozwijaniu dopasowanych do warunków i trzeźwych rozwiązań urbanistycznych, architektonicznych i zdrowotnych… Moje działania są inspirowane przede wszystkim przez ekosystemowe cechy przyrody, planety i gatunków. Miasto traktuję jako całość, jako ekosystem, z jego elementami ruchomymi i nieruchomymi, stworzonymi przez człowieka i naturalnymi, organicznymi i nieorganicznymi, realnymi i wirtualnymi. To oznacza, że interesuję się także relacjami i interakcjami między gatunkami, opartymi na wpływach, współzależnościach i wzajemnych korzyściach. Jestem zwolennikiem odważnego włączania przyrody w przestrzenie miejskie – tak, by odświeżyć je i sprawić by były bardziej przyjazne. Jak lepiej korzystać z zalet natury niż dzięki samej naturze?

Jaka jest Pana zdaniem lepsza, lub nawet najlepsza, alternatywa dla prywatnych samochodów – z punktu widzenia dzisiejszych użytkowników samochodów?
Bez wątpienia każda forma niskoemisyjnego transportu jest lepsza niż prywatne samochody! Analizy zarówno faktycznych emisji gazów cieplarnianych, jak i cyklu życiowego produktu stale pokazują, że prywatne samochody to problem. Nie ma uniwersalnego rozwiązania: użytkownicy muszą wybrać alternatywę, która najlepiej odpowiada ich indywidualnym potrzebom, w zależności od kontekstu miejskiego i warunków codziennego funkcjonowania. Nasze podejście opiera się nie na egzekwowaniu obowiązków, lecz na przekonywaniu ludzi, że zmiana stylu życia jest konieczna. Zmiana klimatu to stały element naszej rzeczywistości – tylko dzięki zmianom naszego zachowania możemy dostosować się do jej negatywnego wpływu i ograniczać go.

Prof. Carlos Moreno to ekspert do spraw miast i twórca koncepcji miasta 15-minutowego. Za to ostatnie osiągnięcie w 2022 r. otrzymał od UN Habitat nagrodę „Scroll of Honour” – jedno z najbardziej prestiżowych wyróżnień przyznawanych za wkład w zrównoważony rozwój miast. W 2010 r. Republika Francuska przyznała mu odznaczenie Kawalera Legii Honorowej, a w 2019 r. otrzymał medal Francuskiej Akademii Architektury. Strona prof. Moreno: https://www.moreno-web.net/.

(fot. ilustracyjna: ETI Lab, IAE Paris – Paris Sorbonne Business School)